Optymalny rozwój roślin zależy przede wszystkim od ilości dostępnych składników pokarmowych. Oprócz nich wpływ na tempo wzrostu mają także takie czynniki, jak woda, powietrze, odpowiednia temperatura. Elementem ostatecznie decydującym o rozwoju rośliny jest ten spośród wymienionych, który najszybciej ulega wyczerpaniu. Po raz pierwszy zwrócił na to uwagę Justus von Liebig i dlatego regułę tę nazywa się „prawem Liebiga”.

Skuteczność nawożenia zależy od zawartości wody w glebie. Zastosowanie nawozów, gdy gleba jest sucha, mija się z celem, bo nie tylko nie przynosi pożądanych efektów, ale nawet może zaszkodzić roślinom, bowiem nadmierne stężenie roztworu glebowego wywołuje tzw. suszę fizjologiczną.

Dawki i terminy nawożenia muszą być dostosowane do faz rozwojowych roślin. Gleby lekkie należy nawozić mniejszymi dawkami, lecz za to częściej. Najlepiej nawozić rośliny na wiosnę i (ewentualnie) wczesnym latem. Jesienią zabieg ten nie ma sensu.

Ważniejsze składniki pokarmowe

Azot (N) tworzy w roślinie różne związki. Najważniejsze z nich to białka. Pełnią one funkcje budulcowe. Oprócz tego właśnie z nich powstają enzymy i inne substancje kierujące całością przemian w organizmach roślinnych. Niedobór azotu hamuje wzrost rośliny. Objawem zbyt małej zawartości azotu w glebie jest wystąpienie żółtozielonych przebarwień liści (tzw. chlorozy) i zaburzeń rozwoju roślin, np. kalafior reaguje przedwczesnym wykształceniem drobnego kwiatostanu.

Z kolei nadmiar azotu powoduje, że rośliny stają się wybujałe przez co są bardziej podatne na wpływy atmosferyczne, choroby i szkodniki, zaś ich plony gorzej się przechowują. Oprócz tego istnieje niebezpieczeństwo zatrucia się związkami azotu, występującymi w prze- nawożonych roślinach. Azot nie jest w glebie zbyt długo magazynowany. Z tego powodu należy rośliny nawozić częściej za to mniejszymi dawkami.

Fosfor (P₂0₅) jest konieczny, aby rośliny zakwitły, zawiązały owoce i wytworzyły nasiona. Wpływa też korzystnie na strukturę gleby, dzięki czemu przyczynia się do prawidłowego rozwoju korzeni. Pierwiastek ten jest łatwo wiązany przez kompleks sorpcyjny gleby. Dlatego nie potrzeba zbyt często nawozić fosforem. Robi się to zwy-kle raz na rok (czasem, gdy gleby są bardzo dobre, można nawozić podwójną dawką co drugi rok).

Potas (K₂O) decyduje o wytwarzaniu w liściach i owocach cukru oraz substancji smakowych. Bierze też udział w utrzymaniu prawidłowej struktury błon komórkowych. Podwyższa w ten sposób odporność na choroby i szkodniki, kieruje gospodarką wodną roślin, może w minimalnym stopniu zwiększyć ich mrozoodporność. Bogaty w potas jest popiół drzewny. Przenawożenie potasem powoduje karłowatość roślin.

Wapń (Ca) odkwasza glebę. Stare powiedzenie ogrodników mówi, że „wapń czyni ojców bogatymi, synów zaś biednymi”. Oznacza to, iż dzięki wapniowi rośliny łatwiej pobierają składniki pokarmowe i dzięki temu zwiększa się wysokość plonów. Jest to jednak gospodarka rabunkowa, która prowadzi do szybkiego wyjałowienia gleby. Z tego powodu wapna i innych nawozów zawierających wapń, jak tomasyna, należy używać z rozwagą. Dlatego glebę trzeba wapnować co 3-4 lata.

Magnez (Mg) i żelazo (Fe) są ważnymi pierwiastkami decydującymi o syntezie (żelazo) i funkcjonowaniu (magnez) chlorofilu. Stąd objawem ich niedoborów jest utrata przez roślinę zielonego koloru. W nawozach magnez występuje w postaci tlenku magnezu (MgO).

Pierwiastki śladowe, choć występują w niewielkich ilościach, są nieodzowne dla prawidłowego rozwoju roślin. Zalicza się do nich m.in. miedź, mangan, cynk i molibden.

Woda nie należy wprawdzie do substancji pokarmowych, jednak optymalne pobieranie przez rośliny składników mineralnych zależy od wilgotności gleby.

Następstwa spowodowane zbyt intensywnym nawożeniem lub niedostatecznym nawożeniem roślin

Na glebach kwaśnych o niewielkiej zawartości wapnia (zbyt niskie pH) znacznie częściej występuje kiła kapusty, choroba grzybowa porażająca korzenie roślin kapustowatych. Niedobór wapnia jest także groźny dla innych roślin, np. dla pomidorów. Na dolnych częściach ich owoców pojawiają się wtedy okrągłe plamy zgnilizny.

Jeżeli pH jest za wysokie, nadmiar wapnia powoduje przekształcanie się żelaza i innych mikroelementów w związki trudno przyswajalne, co powoduje zahamowanie wzrostu roślin. Objawem niedoboru wapnia jest żółknięcie liści.

Niedostatek potasu w glebie jest przyczyną występowania mączniaka, groźnej choroby grzybowej.

Wypróbowane sposoby nawożenia

Dawki nawozów podane w tej książce są określone dla żyznej gle-by ogrodowej. Jeżeli nawadniamy rośliny lub padają obfite deszcze, dawki te muszą być podwyższone o 15-20%.

Ze względu na różne zapotrzebowanie na składniki pokarmowe rośliny dzieli się na trzy grupy:

1. Gatunki warzyw o dużym zapotrzebowaniu, takie jak kapusta, seler, por, pomidor, wymagają 200-230 g nawozu organicznego (np. Kama Orgamin) na każdy m². Dawkę dzielimy na trzy równe części. Pierwszą dajemy w listopadzie, drugą w 4 tygodnie po wysiewie nasion, trzecią – tuż przed zakryciem rzędów przez rośliny.
2. Gatunki o mniejszym zapotrzebowaniu, np. ogórek, marchew, sałata, rzodkiew, szpinak, potrzebują 100-150 g nawozu organicznego na 1 m². Połowę tej ilości należy użyć przed wysiewem, resztę 4 tygodnie później.
3. Gatunki o małym zapotrzebowaniu, np. rośliny strączkowe, rzodkiewka, sałata gruntowa, rośliny przyprawowe, wymagają 60-100 g nawozu organicznego na 1 m². Stosuje się go w czasie przygotowywania grządek pod uprawę. Należy zwrócić uwagę, aby był należycie przemieszany z glebą.

Kilka liczb dla orientacji:

• 1 litr nawozu organicznego waży około 750 g;
• 1 filiżanka (ok. 1/5 litra) nawozu organicznego waży około 150 g;
• nawóz organiczny mieszczący się w dłoni waży około 50 g;
• 1 czubata łyżka stołowa nawozu organicznego waży około 20 g.