Znana także pod nazwami: pokrzywa dwupienna, pokrzywa wielka, pokrzywa parząca, żgajka, parzawka.

Pokrzywa zwyczajna to gatunek rośliny z rodziny pokrzywowatych (Urticaceae Juss.). Znana także pod nazwami: pokrzywa dwupienna, pokrzywa wielka, pokrzywa parząca, żgajka, parzawka. Występuje w stanie dzikim w Europie,Azji, Afryce Północnej, Ameryce Północnej. W Polsce pospolita.

Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od czerwca do listopada, jest wiatropylna. Owoce rozsiewane są przez wiatr.

Wszystkie części rośliny, chociaż najwięcej liście, zawierają witaminę C, K, B i kwas pantotenowy, flawonoidy, olejek eteryczny,histaminę, acetylocholinę, kwas krzemowy i mrówkowy, fitoncydy oraz składniki mineralne (żelazo, magnez, wapń, mangan, krzem).

Preferuje siedliska ruderalne, wilgotne lasy i zarośla, ogrody, przydroża. Preferuje stanowiska żyzne, zasobne w azot (roślina azotolubna). W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Cl. Artemisietea vulgaris i gatunek wyróżniający dlaAss. Poo-Arabidetum.

Obecność pokrzywy w środowisku jest potrzebna niektórym gatunkom motyli (dla motyli: krasopani hera, rusałka ceik, rusałka kratkowiec, rusałka osetnik pokrzywa zwyczajna jest jednym z żywicieli gąsienic) do przeobrażenia zupełnego i warunkuje wystąpienie ich postaci dorosłej. Tępienie pokrzywy jako chwastu powoduje w konsekwencji eliminację gatunków zwierząt (w tym motyli) z tą rośliną związanych.

Pokrzywie od wieków przypisywane są właściwości magiczne. Wykorzystywana była w postaci naparu o właściwościach eterycznych, którym należało skropić ubranie i pomieszczenia mieszkalne. Ma przywracać spokój ludziom i domowi, oczyścić ze złej energii nieprzyjemnych uczuć. Obyczaj ten był jedną z metod egzorcyzmu.

Łodyga

Wysokość do 1,5 (1,8) m. Czterokanciasta, pokryta wydzielniczymi włoskami parzącymi, zazwyczaj nierozgałęziona. Pod ziemią roślina wytwarza silnie rozgałęzione rozłogi.

Kwiaty

Roślina przeważnie dwupienna. Kwiaty niepozorne, zielone, z czterodzielnym okwiatem, zebrane w groniastykwiatostan dłuższy od ogonków liściowych, wyrastający z pachwin liści. W kwiatach męskich 4 pręciki, w żeńskich 1 słupek z pędzelkowatym znamieniem. Kwiatostany żeńskie zwieszone po przekwitnieniu.

Liście

Ulistnienie nakrzyżległe, liście z brzegu grubo ząbkowane, podługowatojajowate, u nasady sercowate, pokryte włoskami parzącymi.

Owoce

Jednonasienne jajowate orzeszki.

Zastosowanie

Roślina jadalna

Młode pędy (stare liście stają się włókniste) dodaje się do sałatek i szpinaku po uprzednim sparzeniu w temp. ok. 60 °C (w tej temp. inaktywuje się histamina i kwas mrówkowy, które są odpowiedzialne za parzące właściwości pokrzywy). Z pokrzywy robi się także zupę oraz klops. Pokrzywa jest jednym z dodatków do jajecznicy.

Włókiennictwo

Włókna pokrzywy otrzymywane z łodyg, których wydajność wynosi ok. 10%, są długie i mocne. Kiedyś były powszechnie wykorzystywane do produkcji szpagatu, lin a nawet tkanin. Ajnowie z Sachalinu od wieków wykorzystywali pokrzywę do otrzymywania przędzy, z której pletli powrozy i sieci rybackie. Podobnie postępowali rybacy z Kamczatki, którzy włókna pokrzywy wykorzystywali do produkcji sieci odznaczających się trwałością i lekkością, długo nie nasiąkały wodą i nie gniły (w tamtych rejonach nie rosną inne rośliny włókniste.) W XIX w. w Europie z pokrzywy wyrabiano tkaniny i sita do przesiewania mąki. Podczas I wojny światowej w Niemczech z pokrzywy wytwarzano materiały ubraniowe, ze względu na brak bawełny.

Kosmetyka

Z liści pokrzywy otrzymuje się chlorofil a i b, którego zawartość w świeżej masie dochodzi do 5%. Ma on szerokie zastosowanie w produkcji kremów, maseczek i toników.

Roślina pastewna

Dodaje się do mieszanki dla drobiu i innych zwierząt hodowlanych, gdyż wartością odżywczą nie odbiega od roślin strączkowych.

Roślina lecznicza

Surowiec zielarski: liść ? Folium Urticae (Folium Utricae majoris), ziele ? Herba Utricae dioicae (H. U. majoris), korzeń ? Radix Utricae dioicae (R. U. majoris), nasiona pokrzywy ? Semen Utricae dioicae.

Działanie: stosowana w stanach zapalnych dróg moczowych. Zawarte w korzeniu sitosterole wykorzystywane są w leczeniu łagodnego przerostu prostaty, w początkowym stadium choroby. Nie likwidują choroby, ale spowalniają jej rozwój. Jest środkiem pomocniczym w leczeniu cukrzycy. Wpływa dodatnio na procesy przemiany materii, pobudza działalność gruczołów wydzielania wewnętrznego i zwiększa ilość krwinek czerwonych, poprawia perystaltykę jelit. Pokrzywa pomaga też w pielęgnowaniu urody. Liść pokrzywy stosowany jest do pielęgnacji skóry i włosów skłonnych do przetłuszczania się i zawarty jest w licznych kosmetykach. Szczególnie polecana jest na wiosenne osłabienie. Chlorofil otrzymywany z pokrzywy wykorzystuje się w leczeniu choroby popromiennej. Używany miejscowo sprzyja gojeniu się ran, czyraków i wrzodów. Zdolność pokrzywy do tamowania krwotoków znana była już w starożytności, opisał ją m.in. Dioskurides i Pliniusz. Obecnie z pokrzywy i krwawnika sporządza się płynne wyciągi, które stosowane do wewnątrz tamują krwawienia nosa, jelit, macicy i płuc. Przeciwwskazaniem do stosowania są krwotoki wywołane polipami i rakami macicy oraz przydatków.