Rącznik pospolity to gatunek rośliny należący do rodziny wilczomleczowatych (Euphorbiaceae Juss.). Pochodzi z Afryki, obecnie rośnie dziko w całej północnej Afryce i Sardynii.

Roślina trująca. Należy do silnie trujących. Jej nasiona zawierają rycynę śmiertelną dla człowieka w dawce powyżej 0,2 g ? ilości zawartej w trzech nasionach rącznika.

W klimacie tropikalnym jest rośliną wieloletnią ? krzewem lub małym drzewem. W klimacie śródziemnomorskim rącznik często zachowuje się jak bylina tracąca część nadziemną. Zimuje tylko korzeń. W Polsce przemarza zimą.

Podgatunki najbardziej rozpowszechnione w uprawie: indyjski, perski, chiński, krwistoczerwony i zanzibarski.

W Polsce jest uprawiany jako roślina jednoroczna poprzez wysiew nasion. Jest bardzo wrażliwy na przymrozki (siewki marzną przy -1 °C). W latach sześćdziesiątych XX w. przeprowadzano w Polsce próby z uprawą polową rącznika. Zakończyły się one niepowodzeniem, ze względu na zbyt małą wydajność dojrzałych nasion, spowodowaną krótkim okresem wegetacyjnym (dojrzałe rośliny marzną w temperaturze -3 °C).

Pokrój

Zmienny, uzależniony od szerokości geograficznej. W naszych warunkach osiągają od 2 do 3 m wys. W strefie tropikalnej osiąga wysokość około 10 m, przybierając pokrój dużego krzewu lub małego drzewa o zdrewniałych pędach, silnie rozgałęzionych.

Łodyga

Dęta w międzywęźlach, u roślin jednorocznych, o zmiennym kolorze od zielonego do czerwonego, po ciemnopurpurowy (podobnie jak liście), zależnie od podgatunku.

Kwiaty

Roślina jednopienna. Kwiaty zebrane w grono, osadzone grupami na osi kwiatostanu. Rozdzielnopłciowe, o pięciodziałkowym okwiecie, najczęściej wiatropylne, męskie skupione w dolnej części kwiatostanu (mają bardzo liczne pręciki, do 1000 sztuk. zebrane w pęczki). Kwiaty słupkowe zebrane w górnej części kwiatostanu, 3-5 dzielnym okwiatem, słupek z trzema rozwidlonymi znamionami.

Liście

Długoogonkowe, osadzone na łodydze skrętolegle, dłoniasto klapowane, przypominają kształtem liście kasztanowca, ząbkowane, u nas osiągają średnicę 50 cm, w tropikach nawet do 1 m.

Owoce

Brodawkowatokolczaste, trójkomorowe torebki nasienne, pękająca wzdłuż trzech szwów. W każdej komorze torebki znajduje się jedno nasiono. Nasiona o wielkości do 2 cm mają kształt owalny, ze szwem po brzusznej stronie, o twardej łupinie nasiennej, lśniące i mozaikowato zabarwione w różnych kolorach.

Korzeń

Palowy, mocny, silnie rozgałęziony.

Zastosowanie

Zastosowanie przemysłowe

Z nasion tłoczonych na ciepło otrzymuje się do 60% procent oleju nieschnącego, z którego po dehydratacjiotrzymuje się olej schnący w zależności od przyszłego zastosowania.

Roślina kosmetyczna

Olej rycynowy dodawany jest do kosmetyków takich jak lotiony i płynne brylantyny.

Roślina lecznicza

Surowiec zielarski: Nasiona rącznika ? Semen Ricini. Wytwarza się z nich olej rycynowy, rącznikowy ? Oleum Ricini. Nasiona zawierają 35?58% tłuszczu, a także około 20% białka oraz trujące związki ? alkaloid rycyninę i białko rycynę.

Zastosowanie medyczne: Olej rycynowy stosowany w medycynie, w przeciwieństwie do technicznego otrzymuje się tylko przez tłoczenie na zimno. Działa on drażniąco na błonę śluzową jelita cienkiego, pobudzając jego perystaltykę i dlatego działa rozwalniająco i przeczyszczająco (laxativum). Olej rycynowy będący składnikiem maści i past jest środkiem leczniczym przy leczeniu wrzodów skóry, oparzeń, leiszmaniozy skórnej, chorób pochwy i szyjki macicy oraz okulistyce, przy złuszczającym zapaleniu powiek rogówki.

Roślina ozdobna

Roślina uprawiana na całym świecie w celach ozdobnych, głównie ze względu na ładny pokrój, duże i zdrowo wyglądające liście, bujny wzrost oraz ładne owoce. Jej uprawa jest jednak niebezpieczna ze względu na silnie trujące właściwości.

W ogrodzie używany jest jako naturalny repelent przeciw kretom i turkuciom.