Archiwum kategorii: Warzywa

Pieprzyca siewna

Potoczna nazwa: rzeżucha

Pieprzyca siewna jest gatunkiem rośliny jednorocznej z rodziny kapustowatych (Brassicaceae). Pochodzi z południowo-zachodniej Azji, Pakistanu, Etiopii i Egiptu. Uprawiana i dziczejąca z upraw na całym świecie. Roślina znana jest w Polsce też pod zwyczajową nazwą „rzeżucha”, „rzeżucha siewna” lub „rzeżucha ogrodowa”, co jest o tyle mylące, że nazwa rzeżucha odnosi się do odrębnego rodzaju roślin.

Łodyga

Osiąga wysokość od 30-60 mm. Wzniesiona, rozgałęziona u góry, z sinozielonym nalotem.

Liście

Dolne liście są długoogonkowe, pierzaste o odcinkach całobrzegich lub nacinanych, środkowe są trójdzielne, a górne siedzące, niepodzielne, równowąskie.

Owoce

Nieduża, o długości 5-6 mm, okrągłojajowata, w górze oskrzydlona łuszczynka, zawierająca dwa gładkie nasiona.

Kwiaty

Kwiatostan w formie grona złożony z licznych białych lub jasnoróżowych kwiatków. Kwiatki są drobne, czterokrotne.

Nasiona

Drobne, czerwonawobrązowe, kształtu jajowatego, ostro zakończone, o wymiarach 2,2-3,2 mm długości, 1,0-1,5 mm szerokości i 0,6-1,4 mm grubości.

Zastosowanie

Pieprzyca siewna jest uprawiana od najdawniejszych czasów jako warzywo. Spożywana najczęściej w stanie pełnego rozwoju liścieni. Używana do przyprawiania zup, sosów, surówek, sałatek i serów. Powszechnie uprawiana przed Wielkanocą jako tradycyjna ozdoba oraz bogate źródło witamin.

Roślina zawiera witaminę C, B₁, K. Nasiona zawierają 22-23% oleju, pozyskiwanego kiedyś do celów spożywczych i technicznych.

Pieprzyca siewna

Soczewica jadalna

Dodaj komentarz

Soczewica jadalna jest gatunkiem rośliny jednorocznej lub dwuletniej z rodziny bobowatych. Rodzime obszary jego występowania to Grecja, Azja Zachodnia, Azja Środkowa, Kaukaz, Pakistan. Jest uprawiany w wielu krajach świata. W Polsce jest uprawiany, czasami (rzadko) dziczejący (efemerofit).

Łodyga

Wzniesiona lub podnosząca się, czworokątna z podłużną bruzdą, rozgałęziająca się. Dorasta do wysokości 0,4 m, jest omszona.

Kwiaty

Wyrastają po 2-3 na długich szypułkach. Są drobne, niebieskiego koloru.

Liście

Pierzasto-złożone, składające się z 3-7 par wąskoeliptycznych i omszonych listków. Górne liście zakończone są wąsem, za pomocą którego roślina chwyta się podpór.

Owoc

Zwisający strąk o długości 8-15 mm. Zawiera 1-3 dość duże, płaskie nasiona o ostrych brzegach.

Zastosowanie

Roślina uprawna

Soczewica jadalna jest zaliczana do grupy roślin strączkowych. Uprawiana na smaczne i pożywne nasiona, które do spożycia nadają się po ugotowaniu. Można także wytwarzać z nich mąkę. Uprawiana była już 2 tys. lat p.n.e. Jej nasiona były podstawą wyżywienia w Starożytnym Egipcie, Grecji, Rzymie. Obecnie uprawiana jest głównie w Bangladeszu, Indiach, Turcji, Hiszpanii, Egipcie, a także w USA. Jest też rośliną pastewną.

Soczewica jadalna

Karczoch hiszpański

Dodaj komentarz

Inne nazwy: karczoch ostowy, kard

Karczoch hiszpański jest gatunkiem roślin z rodziny astrowatych. Pochodzi z basenu Morza Śródziemnego: Europy Południowej, Cypru, Turcji, Wysp Kanaryjskich i Afryki Północnej (Libia, Maroko, Tunezja). Rrozprzestrzenił się w Australii i Nowej Zelandii oraz w obydwu Amerykach. Jest też uprawiany w niektórych państwach.

Rozmnaża się go zazwyczaj z odrostów korzeniowych. Można też z nasion. Wysiewa się je w ogrzewanych pomieszczeniach wczesną wiosną i w momencie rozwinięcia dwóch liści oraz zaczątków korzenia sadzonkę należy przenieść do uprawy zewnętrznej. Rośliny sadzi się w rozstępie około jednego metra. Należy zaznaczyć, że w tym momencie przez okres dwóch tygodni młoda sadzonka wymaga niezwykle intensywnego nawadniania. W przypadku uprawy warzywnej, aby w pełni zachować walory smakowe, w okresie około miesiąca przed zbiorem pędy zabezpiecza się przed dostępem światła, hamując proces fotosyntezy w jadalnej części łodygi, jednocześnie roślinę okopuje się od dołu. Kard sadzi się w czerwcu, zbiory przypadają w okresie września/października. W zimie kardy można przechowywać w domu, należy je zakopać w piasku po same blaszki. Nie potrzeba ich związywać, przy słabym naświetleniu bielą się same.

Łodyga

Długa i prosta, owłosiona. Dorasta do wysokości 60-180 cm.

Kwiaty

W kolorze niebieskim, w zapachu przypominającym chlebowy zapach. Koszyczki kwiatowe głowiaste, duże, pokryte kolczastymi łuskami okrywy.

Liście

Duże, od strony wierzchniej zielone, szarozielone, od spodu są filcowato owłosione, dolne umieszczone na ogonkach ? są niepodzielone, górne liście pierzasto podzielone, porośnięte kolcami.

Owoc

Niełupka.

Zastosowanie

Kardy uprawia się w Polsce tylko amatorsko. W innych krajach: w Hiszpanii, we Włoszech, w Niemczech lub w Szwajcarii, są popularniejsze, ale i tam należą do warzyw rzadkich. Jako warzywo użytkowany jest zwykle przez jeden rok, ponieważ tylko w pierwszym roku uprawy pędy jego są miękkie i mięsiste. Potem staje się zdrewniały i suchy i może być zachowany w ogrodzie tylko jako roślina ozdobna. Jadalne są kłącza kardów i grube, mięsiste ogonki liściowe oraz środkowe nerwy liści.

Sztuka kulinarna

W handlu karczochy hiszpańskie sprzedawane są odpowiednio przycięte na długie kawałki i związane w pęczki. Przygotowując je w domu, trzeba odciąć pozostałości liści, zostawiając same wybielone, mięsiste łodygi. Następnie trzeba je umyć i pokroić na kawałki o długości 8-10 cm. Gotowane w osolonej wodzie kardy mają nieapetyczny, szarozielony kolor. Dodaje się więc, do wrzącej wody trochę kwasku i mąki. Pozbawia je to goryczy i pozwala zachować kremową barwę łodyg. Przed i po ugotowaniu trzeba je oczyścić z włókien i drobnych kolców. Kardy gotuje się au blanc (na biało), wrzucając do wrzątku z dodatkiem 1 łyżki mąki rozprowadzonej w 3 łyżkach zimnej wody, 1 łyżki octu i 1/2 łyżki soli na 1 l. Gotuje się przykryte do czasu, aż jarzyna stanie się miękka, a włókna łatwo z niej schodzą. Wtedy należy ją odcedzić i kilkakrotnie przelać zimną wodą. Potem doczyścić i doprawić według przepisu. Można też kardy gotować bez mąki, tylko we wrzątku z dodatkiem kwasku i soli.

Karczoch hiszpański

Oliwka europejska

Dodaj komentarz

Inne nazwy: oliwnik europejski, oliwka uprawna, drzewo oliwne

Oliwka europejska jest gatunkiem drzewa należącym do rodziny oliwkowatych. Jest nieznany ze stanu naturalnego. Uprawiany jest w rejonie Morza Śródziemnego i wielu innych obszarach o ciepłym klimacie: Wyspy Kanaryjskie, Krym, Kaukaz, południowo-zachodnia Afryka, Indie, Japonia, Kalifornia, Bermudy, Jamajka, Ameryka Południowa.

Jest to roślina niewymagająca, uprawiana na glebach wapiennych, kamienistych, o małym nawilgoceniu, ale wymaga stanowisk dobrze nasłonecznionych.

Pokrój

Wiecznie zielone, niezbyt wysokie drzewo lub duży krzew osiągające od 4 do 12 m wysokości. Zarówno drzewo jak i krzew wytwarza liczne odrosty korzeniowe. Młode gałązki pokryte są łuskowatymi włoskami. Jest rośliną bardzo długowieczną, może żyć nawet do 1000 lat.

Pień

Zazwyczaj krzywy i sękowaty, szczególnie u starszych egzemplarzy, obfitujący w liczne narośla.

Liście

Małe, całobrzegie, naprzeciwległe, szerokolancetowate do podłużnie owalnych. Z wierzchu ciemnozielone, spodem srebrzysto-popielate, pokryte podobnie jak gałązki włoskami. Na roślinie utrzymują się od 2 do 3 lat.

Kwiaty

Zebrane w 10 do 40 kwiatowe wiechy. Kwiaty pachnące, małe, o czteroząbkowym kielichu, korona krótkorurkowa, biaława o czterech łatkach. Słupek jeden, pręciki dwa.

Owoce

Przed dojrzeniem ma barwę szarozieloną, po dojrzeniu ? zielonkawy, fioletowoczarny do czarnego. Zarówno mezokarp, jak i pestka, zawiera od 25 do 60% tłuszczu. Owoce oliwek są jadalne, bardzo często się je stosuje do przygotowania różnych potraw.

Drewno

Trwałe, używane w stolarstwie i snycerstwie.

Zastosowanie

Oliwki zielone i czarne pochodzą z tych samych roślin. O kolorze decyduje etap dojrzewania owoców, na którym zostają zerwane (zielone zbierane są wcześniej).

Sztuka kulinarna

Świeże owoce oliwki europejskiej spożywa się na surowo, są one jednak nietrwałe, dlatego konserwuje się je solą, solanką albo marynuje woccie lub kwasie mlekowym. Przed konserwacją często są drylowane, a w miejsce pestki nadziewane kaparami, papryką lub anchois. Najważniejszym zastosowaniem oliwek jest otrzymywanie oleju zwanego oliwą. Uzyskuje się go z całkowicie dojrzałych owoców przez tzw. „tłoczenie na zimno” (w temp. pokojowej i umiarkowanym ciśnieniu). W wyniku takiego procesu otrzymuje się najlepszą oliwę, tzw. dziewiczą (łac. Oleum virgineum, wł. ?Olio extra vergine di oliva?). Poprzez wirowanie uwalnia się ją z zanieczyszczeń i rafinuje. Jest ona całkowicie czysta i prawie bezbarwna. Przez dalsze tłoczenie (przy zwiększonym ciśnieniu) otrzymuje się jasnożółtą oliwę prowansalską (Oleum optimum), również odznaczającą się wysoką jakością. Wreszcie, stosując podwyższoną temp. i wysokie ciśnienie otrzymuje się żółtą, opalizującą oliwę techniczną (Oleum commune).

Roślina lecznicza

Surowiec zielarski: liść oliwki ? Oleae folium

Roślina kosmetyczna

Oliwa z oliwek stosowana jest do mycia wrażliwej cery i ochrony suchej i wiotczejącej, zarówno w stanie nieprzetworzonym jak i w maseczkach, kremach i innych kosmetykach.

Roślina uprawna

Oliwka europejska jest uprawiana co najmniej od 5500 lat w Egipcie, rozpowszechniona w basenie Morza Śródziemnego przez Fenicjan.

Oliwka europejska

Lebiodka majeranek

Dodaj komentarz

Inne nazwy: majeranek ogrodowy, majoran, mariolka

Lebiodka majeranek jest gatunkiem rośliny należącym do rodziny jasnotowatych(Lamiaceae Lindl.). Pochodzi z basenu Morza Śródziemnego, ale obecnie rośnie dziko tylko na Cyprze i w Turcji. Jest uprawiana w wielu rejonach świata.

W uprawie lebiodka majeranek nie ma odmian, ale rozróżnia się trzy formy: roczną (najczęściej w Polsce uprawianą), dwuletnią i trwałą (bylina), która w naszych warunkach klimatycznych nie zawiązuje nasion (mnoży się przez podział lub odkłady). W Polsce majeranek nie jest w pełni mrozoodporny (strefy mrozoodporności 7-10), z tego też względu uprawiany jest zwykle jako roślina jednoroczna. Siew w szklarni, wysadzanie rozsady po „zimnych ogrodnikach”. Pierwszy zbiór przed kwitnieniem przez ścinanie gałązek około 5 cm. nad ziemią (przyspiesza to krzewienie, co zwiększa następne zbiory przeprowadzane w czasie kwitnienia). Gałązki suszy się w zacienionym miejscu. Ostatecznie przyprawę otrzymuje się przez osmykiwanie liści i kwiatostanów.

Pokrój

Roślina osiąga do 50 cm wysokości. Łodygi wzniesione, silnie rozgałęzione, wcześnie drewniejące u podstawy. Cała roślina szaro omszona.

Kwiaty

Kwiaty małe, białe do różowych, o niepodzielonej górnej wardze, osadzone w pachwinach okrągłych podsadek, okółkowo zebrane w czterokanciaste, kłosokształtne główki na szczytach pędów. Kwitnie od lipca do pierwszych przymrozków.

Liście

Liście drobne, krótkoogonkowe, podługowatoeliptyczne, łopatkowate, całobrzegie, z gruczołkami.

Owoce

Rozłupnia. Nasiona bardzo drobne, jasnobeżowe o charakterystycznym dla gatunku zapachu.

Zastosowanie

Roślina przyprawowa

Rozdrobnione ziele majeranku używane jest jako przyprawa. Dodawany przede wszystkim do dań ciężkostrawnych, takich jak grochówka czy zupa fasolowa, potraw ze strączkowych oraz tłustych mięs (baranina, gęsina). Jako podstawową przyprawę stosuje się go tylko z solą i pieprzem przy produkcji klasycznej wątrobianki. Jeżeli używany jest oszczędnie, dobrze harmonizuje z szałwią, rozmarynem i tymiankiem. Majeranek jest częstym dodatkiem w masarstwie przy produkcji kiełbas i w żurku. Ziele przechowywane w szczelnych opakowaniach zachowuje trwałość ok. dwunastu miesięcy.

W przemyśle spożywczym olejek służy do produkcji likierów, a ziele do aromatyzowania octu i herbat.

Kosmetyka

W przemyśle kosmetycznym olejki zapachowe są wykorzystywane do produkcji mydeł, perfum i innych.

Roślina lecznicza

Surowiec zielarski: ziele majeranku ? Herba Majoranae Zawiera olejek majerankowy, Oleum Majoranae. Roślina zawiera od 0,7 do 3,5% tego olejku eterycznego, którego głównymi składnikami są terpinen, terpinenol, terpineol i borneol. Ziele zawiera także alkohole, seskwiterpeny i związki garbnikowe. Młode, świeże pędy zawierają sporo rutyny (witamina P)- do 128 mg% i kwas askorbinowy do 44 mg%.

Działanie: lebiodka majeranek reguluje trawienie, pomaga w nieżycie żołądka i chorobach układu pokarmowego. Ze względu na dużą zawartość garbników (do 1% w suchym zielu) zalecany przy biegunkach. Herbatka z ziela ma właściwości uspokajające. Olejek bywa używany do inhalacji przy nieżytach górnych dróg oddechowych.

Lebiodka majeranek

Karczoch zwyczajny

Dodaj komentarz

Karczoch zwyczajny jest gatunkiem wieloletniej rośliny zielnej należącym do rodziny astrowatych. Pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego, obecnie uprawiany w całej Europie i Ameryce Północnej. Według niektórych ujęć taksonomicznych jest to synonim karczocha hiszpańskiego (Cynara cardunculus).

Łodyga

Dorasta do około 2 m.

Kwiaty

Zebrane w kuliste kwiatostany, złożone z fioletowych kwiatów otoczonych łuskowatymi liśćmi o mięsistych nasadach.

Liście

Głęboko wcinane.

Zastosowanie

Roślina lecznicza

Karczoch jest źródłem flawonoidów (luteolin, apigenin). Ekstrakt z liści karczocha ma właściwości hepatoprotekcyjne, przeciwdrobnoustrojowe oraz redukujace poziom cholesterolu. Wykazano również silne działanie przeciwutleniające ekstraktu z karczocha.

Roślina uprawna

Karczoch zwyczajny jest rośliną uprawną znaną już w starożytnym Rzymie i Grecji. Jej uprawa upowszechniła się w basenie Morza Sródziemnego przed XIIwiekiem. Obecnie uprawiana w krajach o ciepłym klimacie. Znajduje się w Rejestrze roślin uprawnych Unii Europejskiej. W Polsce uprawiana sporadycznie, amatorsko. Wysiewa się nasiona w rozsadnikach cieplarnianych, wysadza do gruntu po ustąpieniu przymrozków. Zbiór od sierpnia do przymrozków. Nie zimuje.

Kosmetyka

Karczoch jest uważany za cenny dodatek do płynów oczyszczających skórę, toników, lotionów, kremów i maseczek kosmetycznych.

Sztuka kulinarna

Karczoch zwyczajny jest warzywem. Częścią jadalną są części główki kwiatostanów po usunięciu zewnętrznych stwardniałych łusek okrywy, pozostałe mięsiste końce łuskowatych okryw kwiatostanu, kwiatostan, jego dno oraz krótki koniec łodygi. U starszych pąków jadalne jest tylko dno kwiatowe. Spożywana po uprzednim ugotowaniu, usmażeniu lub pieczeniu. We Włoszech młode główki kwiatowe po ugotowaniu zalewa się oliwą i przechowuje. Karczochy również można konserwować w puszkach. Czasami jako dodatki do surówek oraz jako ozdoba używane są bielone liście.

Wartość odżywcza: karczochy zawierają około 3% cukrów, 3% białka, tłuszcz i witaminę C. Wartość odżywacza karczochów nie jest zbyt duża, ale są cenione ze względu na zawartość cukru ? inuliny ? może być spożywany przez chorych na cukrzycę. Jest także polecany dla chorych ze schorzeniami wątroby. Z karczochów produkuje się lek ? Cynarex (w postaci tabletek) oraz Cynacholin (w postaci wyciągu alkoholowego). Oba preparaty znajdują szczególne zastosowanie w leczeniu i długotrwałej profilaktyce przy podwyższonym poziomie cholesterolu i trójglicerydów we krwi.

Karczoch zwyczajny