Archiwum kategorii: Rośliny przyprawowe

Alpinia lekarska

Inne nazwy: gałgant chiński, gałgant wielki

Alpinia lekarska jest gatunkiem roślin z rodziny imbirowatych. Pochodzi z południowych Chin, Indochin i Tajwanu. Obecnie uprawiana również na wschodnich wybrzeżach Indii, w Japonii i Antylach.

Kłącze

Grube, guzowate, płożące się. Pędy do 2 m wysokości.

Kwiaty

Zebrane w wiechy, drobne, korona zielonkawa, rurkowata u podstawy, wyżej dzwonkowata, trójłatkowa, kielich biały, trzyząbkowy,słupek jeden, pręcik płodny jeden, dwa przekształcone w prątniczki, dwa przekształcone w dużą, czerwonoplamą warżkę i jeden zupełnie zredukowany. Kwiaty mają przyjemny zapach.

Liście

Długie, wąskolancetowate, osadzone pochwiasto.

Owoce

Czerwona, mięsista jagoda wielkości grochu, zawierająca trzy czarne nasiona o nieprzyjemnym zapachu i gorzkim smaku.

Zastosowanie

Roślina przyprawowa

Najbardziej cenione kłącze ze wszystkich alpinii o smaku przypominającym imbir, jednak delikatniejszym. Alpinię faworyzuje kuchnia indonezyjska, gdzie jest podstawową przyprawą narodowej potrawy o nazwie „nasi goreng”.

Roślina lecznicza

Surowiec zielarski: kłącze – Galangae rhizoma

Składniki: galganol, alpinol, żywice i najwięcej olejku eterycznego z wszystkich alpinii.

Działanie i zastosowanie: najlepiej przyswajalna jest nalewka alkoholowa. W tym celu sproszkowane kłącze omawianej rośliny zalewa się przynajmniej 40° wódką i maceruje w szczelnie zamkniętym słoiku typy twist-off przez okres jednego miesiąca. Przyjmuje się po 15?20 kropli na wodę, 3 razy dziennie.

Systematyczne zażywanie – przez przynajmniej 3-4 tygodnie – nalewki (po 1 łyżeczce 3 razy dziennie) wyreguluje stolce i trawienie. Ponadto działa również słabo przeciwbólowo, bakteriobójczo i grzybobójczo. Zewnętrzne stosowanie nalewki zalecane jest w raku skóry.

Nalewka na kłączach alpinii zalecana jest na poprawienie trawienia, bóle brzucha spowodowane niestrawnością albo lekkim zatruciem pokarmowym, spowodowanym spożyciem ciężkostrawnych i tłustych potraw. Ponadto także w stanach zapalnych żołądka i jelit, oraz w reumatyzmie.

Alpinia lekarska

Szafran uprawny

Dodaj komentarz

Inne nazwy: szafran siewny, krokus uprawny.

Szafran uprawny jest gatunkiem rośliny z rodziny kosaćcowatych. Pochodzi prawdopodobnie z południowo-wschodniej Europy lub Azji Mniejszej. Nieznana jest jego forma dzika, wydaje się, że jest blisko spokrewniony z Crocus cartwrightianus Herbert, który normalnie zawiązuje nasiona, w przeciwieństwie do C. sativus, który albo nie zawiązuje nasion wcale, albo tylko płonne.

Bylina, geofit. W Polsce kwiaty pojawiają się w stanie bezlistym w połowie września, a na południu, gdzie znajdują się główne miejsca uprawy, w październiku i listopadzie.

Szafran jako przyprawa, lek i barwnik znany był w starożytnym Egipcie, Grecji i Rzymie. Pierwsze uprawy w Europie średniowiecznej znajdowały się w południowej Francji i Hiszpanii. Obecnie największym producentem na świecie jest Turcja.

Roślina ta preferuje stanowiska nasłonecznione, gleby lekkie, przepuszczalne, o odczynie neutralnym lub lekko kwaśnym. W uprawie rozmnażany jest tylko wegetatywnie. Uprawa szafranu jest bardzo pracochłonna, a jeden ha plantacji w pełnym rozwoju daje zaledwie 15 do 25 kg suchej przyprawy, co sprawia, że jest najdroższą przyprawą na świecie, a jej cena przewyższa cenę złota.

Pokrój

Bylina o wysokości do 15 cm.

Łodyga

Bulwocebula o średnicy ok. 2 cm, pokryta siateczkowatą „łuską”.

Kwiaty

Lejkowate o średnicy do 4 cm, wysokości ok. 10 cm (wraz z rurką) w różnych odcieniach fioletu, (w uprawie jako roślina ozdobna również ’ C. sativus 'Album’ o białych kwiatach) i 6-płatkowym okwiecie, z trzema pręcikami i z charakterystycznym dla gatunku słupkiem o długiej szyjce zakończonym trójdzielnym, ciemnopomarańczowym znamieniem.

Liście

6-9 równowąskich liści, ciemnozielonnych z dwoma białymi pasami, wyrastającymi wczesną wiosną, tworzącymi przyziemną rozetę (liście odziomkowe).

Owoce

Trójkomorowa, wielonasienna torebka.

Zastosowanie

Roślina przyprawowa

Od wieków hoduje się szafran uprawny (Crocus sativus). Wysuszone znamiona szafranu uprawnego używane są jako przyprawa. Ten żółty proszek jest najdroższą przyprawą na świecie. Na zebranie 1 kg znamion potrzeba 150 tys. kwiatów szafranu uprawnego.

Roślina ozdobna

Szafran jest często uprawiany w przydomowych ogródkach na rabatach i skalniakach.

Sztuka kulinarna

Przyprawa służy do nadawania smaku, aromatu i barwy sosom, zupom i potrawom z ryżu. Zbiera się znamiona wraz z częścią słupka, stanowiące właściwą przyprawę. Zbyt duża ilość szafranu sprawia, że potrawa staje się gorzka. Szafran zawiera gorycz pikrokrocynę, szafranowe olejki lotne (do 2%) oraz żółty barwnik krocynę.

Szafran uprawny

Rozmaryn lekarski

Dodaj komentarz

Rozmaryn lekarski jest gatunkiem krzewu, należącym do rodziny jasnotowatych (Lamiaceae Lindl.). Występuje w stanie dzikim w rejonie Morza Śródziemnego: Azory, Madera, Wyspy Kanaryjskie, Algieria, Maroko, Tunezja, Cypr, Turcja, dawna Jugosławia, Grecja, Włochy, Francja, Portugalia, Hiszpania. Jest uprawiany w wielu krajach świata.

Na świecie hoduje się mnóstwo odmian, m.in. płożących się, karłowatych, różnie ulistnionych czy różnie ubarwionych. Między innymi:

Huntigton Carpet – krzew o szerokim pokroju i niebieskich kwiatach;
Majorka Pink – o wzniesionym pokroju i różowych kwiatach;
Benenden Blue – o jaskrawoniebieskich kwiatach;
Lockwood de Forest – szerokorozłozysty krzew o ciemnoniebieskich kwiatach;
Prostatus – odmiana płożaca się, szczególnie nadająca się do obsadzania murków i do doniczek.

Pokrój

Aromatyczny, wiecznie zielony krzew o wysokości do 2 m.

Łodyga

Czterokancista, drewniejąca w drugim roku.

Kwiaty

Niebieskie lub różowe z odcieniami, o dwuwargowym, dzwonkowatym. 5-ząbkowym kielichu. Korona owłosiona z 2-łatkową wargą górną i 3-łatkową dolną; środkowa warga dolnej wargi jest odgięta i mocno wklęsła. W środku 2 pręciki i 1 słupek. Roślina miododajna, owadopylna.

Liście

Równowąskolancetowate, skórzaste, brzegiem podwinięte, na wierzchu ciemnozielone, spodem kutnerowate.

Owoc

Rozłupnia.

Zastosowanie

Z liści otrzymuje się antyseptyczny środek do mycia przyborów w łazience, a dodane do kąpieli pobudzają krążenie krwi.

Sztuka kulinarna

Rozmaryn lekarski jest rośliną przyprawowa, używaną przede wszystkim w kuchni hiszpańskiej, bałkańskiej, meksykańskiej do mięs, wędlin i sosów. Kwiaty dodaje się do sałatek, a kandyzowanymi ozdabia się potrawy. Łodyga może być używana jako szpikulec do szaszłyków ? nadaje im niepowtarzalny zapach i smak.

Roślina ozdobna

W Polsce jest uprawiany w doniczkach jako roślina pokojowa. Jest to „staroświecka” roślina uprawna ? jedna z najdawniej uprawianych u nas roślin doniczkowych. Latem można go przetrzymywać na werandach, balkonach, w ogródku.

Roślina lecznicza

Rozmaryn lekarski zawiera olejki ? cyneol, pinen, cymen, borneol.

Działanie: odkażające, pobudzające, wzmacnia pamięć.

Roślina uprawna

Uprawiano ją już w starożytnym Rzymie, Egipcie i Grecji. Obecnie do największych producentów należą Francja, Hiszpania, Włochy, Grecja i Meksyk.

Rozmaryn lekarski

Pieprzyca siewna

Dodaj komentarz

Potoczna nazwa: rzeżucha

Pieprzyca siewna jest gatunkiem rośliny jednorocznej z rodziny kapustowatych (Brassicaceae). Pochodzi z południowo-zachodniej Azji, Pakistanu, Etiopii i Egiptu. Uprawiana i dziczejąca z upraw na całym świecie. Roślina znana jest w Polsce też pod zwyczajową nazwą „rzeżucha”, „rzeżucha siewna” lub „rzeżucha ogrodowa”, co jest o tyle mylące, że nazwa rzeżucha odnosi się do odrębnego rodzaju roślin.

Łodyga

Osiąga wysokość od 30-60 mm. Wzniesiona, rozgałęziona u góry, z sinozielonym nalotem.

Liście

Dolne liście są długoogonkowe, pierzaste o odcinkach całobrzegich lub nacinanych, środkowe są trójdzielne, a górne siedzące, niepodzielne, równowąskie.

Owoce

Nieduża, o długości 5-6 mm, okrągłojajowata, w górze oskrzydlona łuszczynka, zawierająca dwa gładkie nasiona.

Kwiaty

Kwiatostan w formie grona złożony z licznych białych lub jasnoróżowych kwiatków. Kwiatki są drobne, czterokrotne.

Nasiona

Drobne, czerwonawobrązowe, kształtu jajowatego, ostro zakończone, o wymiarach 2,2-3,2 mm długości, 1,0-1,5 mm szerokości i 0,6-1,4 mm grubości.

Zastosowanie

Pieprzyca siewna jest uprawiana od najdawniejszych czasów jako warzywo. Spożywana najczęściej w stanie pełnego rozwoju liścieni. Używana do przyprawiania zup, sosów, surówek, sałatek i serów. Powszechnie uprawiana przed Wielkanocą jako tradycyjna ozdoba oraz bogate źródło witamin.

Roślina zawiera witaminę C, B₁, K. Nasiona zawierają 22-23% oleju, pozyskiwanego kiedyś do celów spożywczych i technicznych.

Pieprzyca siewna

Pieprz czarny

Dodaj komentarz

Pieprz czarny jest gatunkiem rośliny z rodziny pieprzowatych. Wywodzi się z Indii, jest uprawiany w wielu krajach strefy tropikalnej. Uprawia się go dla owoców (pestkowców), z których otrzymuje się znany nam pieprz przyprawowy.

Roślina tropikalna i subtropikalna, najlepiej rośnie i plonuje na wilgotnych, próchniczych glebach w pobliżu wybrzeży morskich (w wysokiej wilgotności powietrza). Kwitnie przez cały rok. Owocuje już w 2-5 roku uprawy przez następne 40 lat.

Pokrój

Tropikalne pnącze o drewniejących dolnych częściach. Osiąga do 15 m wysokości, zarówno pień jak i rozgałęzienia są zgrubiałe w węzłach.

Kwiaty

Zebrane w kłosowate kwiatostany o długości 8-10 cm. Kwiaty drobne, seledynowobiałe, o dwóch pręcikach i jednym słupku, zagłębionym w jamie szypułki okrytej przysadką.

Liście

Ogonkowe, jajowate z sercowatą podstawą, ostro zakończone.

Owoc

Pestkowiec wielkości grochu, początkowo zielony, później czerwonawy lub żółtoczerwonawy, w końcu czarny. Owoce są zebrane po 20-30 w owocostan. Nasienie będące właściwą przyprawą okryte jest cienką, mięsistą warstwą (perykarp).

Zastosowanie

Z owoców pieprzu czarnego sporządzana jest przyprawa zwana pieprzem. U większości gatunków duża zawartość olejków eterycznychi alkaloidu piperyny nadaje charakterystyczny, palący smak.

Ze względu na sposób otrzymywania przyprawę dzieli się na trzy rodzaje:

pieprz czarny ? z owoców niedojrzałych, suszonych i fermentowanych;
pieprz zielony ? niedojrzałe zielone nasiona marynowane w kwasie octowym lub mlekowym albo konserwowane solanką;
pieprz biały ? łagodniejszy, z dojrzałych owoców.

Pieprz czarny

Palczatka cytrynowa

Dodaj komentarz

Inne nazwy: palczatka cytronelowa, trawa cytrynowa.

Palczatka cytrynowa jest gatunkiem trawy z rodziny wiechlinowatych.

Cytral, znajdujący się w olejku destylowanym z palczatki (obecny także w melisie i werbenie), w stężeniu porównywalnym do uzyskiwanego w spożywanych napojach, może wywoływać apoptozę niektórych komórek nowotworowych linii hematopoetycznych.

Kwiatostan palczatki cytrynowej jest złożony z kłosów palczasto ustawionych na szczycie źdźbła.

Zastosowanie

Palczatka cytrynowa jest uprawiana szeroko m.in. w krajach śródziemnomorskich.

W Gruzji, Indiach, Malezji, i Afryce dostarcza olejku cytronelowego zawierającego cytral używany w przemyśle perfumeryjnym i medycynie.

W Azji południowo-wschodniej stosowany do przyrządzania napojów i zup. Jednym z najbardziej znanych przykładów jej zastosowania jest tajska zupa Tom-yum o ostro-kwaśnym smaku. Ceniona ze względu na pikantno-kwaśny smak. Często dodawana do herbaty lub zaparzana jako osobny napar.

Palczatka cytrynowa