Wielosił błękitny to gatunek rośliny należący do rodziny wielosiłowatych (Polemoniaceae). Jest uprawiany i czasem dziczejący.

Występuje w strefie klimatu umiarkowanego półkuli północnej. W Azji i Europie zwarty zasięg występowania ciągnie się od Europy Środkowej przez Europę Wschodnią po Syberię. Oprócz tego występuje na oderwanych od głównego zasięgu obszarach w Skandynawii, w Alpach, Pirenejach i Wielkiej Brytanii. Rośnie także w Ameryce Północnej (na Alasce i w północnej Kanadzie). W Polsce występuje na rozproszonych stanowiskach, głównie na niżu: na Pomorzu Zachodnim i Wschodnim, Podlasiu, na Lubelszczyźnie i w Puszczy Białowieskiej. Część z podanych dawniej w tych regionach stanowisk już nie istnieje. W Karpatach nie są obecnie znane żadne naturalne jego stanowiska. Na jedynym naturalnym stanowisku w Karpatach na Jaworzynie Krynickiej już wyginął, inne dawniej podawane (w 1890 r) stanowiska w w Tatrach (w Dolinie Kościeliskiej i pod Wołoszynem) miały charakter synantropijny. Podobnie synantropijny charakter mają stanowiska w Pieninach i Bieszczadach.

Roślina objęta ochroną gatunkową. Liczba stanowisk zmniejsza się z powodu melioracji terenów. Wzięta pod ochronę gatunkową od1983 r. Wg Polskiej Czerwonej Księgi Roślin ? gatunek narażony na wymarcie (kategoria zagrożenia VU).

Wielosił błękitny to bylina, hemikryptofit. Siedlisko: zarośla, brzegi potoków, mokre łąki. Występuje tylko na wilgotnych siedliskach. Kwiaty są przedprątne izapylane przez błonkówki, lub samopylne. Kwitną od czerwca do sierpnia. Roślina miododajna.

Jest łatwy w uprawie, wymaga jednak gleb żyznych i wilgotnych. Woli miejsca słoneczne, ale rośnie też w półcieniu. Może być uprawiany przez siew z nasion bezpośrednio do gleby (rozstaw rzędów 45-60 cm). Nasiona wysiewa się wczesną wiosną na głębokość 1 cm. Pędy kwiatowe wytwarza dopiero w drugim roku po zasianiu. Uprawiany na dobrej glebie i nawożony rośnie znacznie bujniej, niż na naturalnych stanowiskach, a co najważniejsze zawiera dużo więcej czynnych substancji leczniczych. Jest mrozoodporny. Podczas suszy niezbędne jest podlewanie.

Pokrój

Bylina osiągająca wysokość 20-120 cm. Jest to jedna z najwcześniejszych naszych roślin wiosennych, rozpoczyna wegetację na przedwiośniu, gdy występują jeszcze nocne przymrozki i nawraca zima.

Kwiaty

Zebrane w wiechy na szczycie łodyg. Kielich zrosły o jajowatych, tępo zakończonych ząbkach. 5 płatków korony o barwie fioletowe lub niebieskiej, spotyka się jednak formy białe. Korona ma długość 15-20 mm, wolne części jej płatków są dwukrotnie dłuższe od części zrośniętej w rurkę. Słupek pojedynczy z trójdzielnym znamieniem. 5 pręcików z dużymi, pomarańczowymi pylnikami, o nitkach dołem owłosionych. Kwiaty wyrastają na pokrytych gruczołami szypułkach, pachną miodem

Łodyga

Wzniesiona i rozgałęziająca się, dosyć gruba, dołem naga, w górnej części gruczołowata. Jest obła, ulistniona i pusta w środku. Pod ziemią mięsiste i silnie ukorzenione kłącze.

Liście

Ulistnienie skrętoległe, liście odziomkowe ogonkowe, środkowe liście łodygowe na krótkich ogonkach, wyższe bezogonkowe, wszystkie zaś złożone z licznych (do 27), nieparzysto-pierzasto ułożonych listków. Listki mają eliptycznojajowaty kształt i zaostrzone końce.

Owoc

Trójdzielna torebka z licznymi trójgraniastymi nasionami o długości ok. 2,5 mm i ostrych kantach. Nasiona zachowują zdolność kiełkowania do 3 lat.

Zastosowanie

Roślina lecznicza

Surowiec zielarski: kłącze i korzenie. Zawierają trójterpenowe saponiny, kwasy organiczne, olejki eteryczne, żywice, tłuszcze,białka, skrobię, flawonoidy, kumarynę.

Zbiór i suszenie: kłącze wraz z korzeniami wykopuje się w drugim roku uprawy, jesienią. Czyści się je z ziemi, płucze, kroi na drobniejsze kawałki i suszy na słońcu, lub w suszarni w temperaturze 50-60 °C.

Działanie: wykrztuśne, uspokajające, obniżające ciśnienie krwi, przyspieszające jej krzepnięcie, a także zmniejszające poziomcholesterolu. W postaci wywarów, naparów, nalewek używany jest do leczenia schorzeń dróg oddechowych, choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy, przy drgawkach, nerwicach, padaczce. Stwierdzono, że bardzo pomaga przy zmęczeniu wiosennym, apatiach, astenii i zwiększa odporność na choroby. W celu uniknięcia drażniącego na układ pokarmowy działania saponin, spożywa się go po jedzeniu. Preparaty wielosiłu mogą bezpiecznie być stosowane przez długi czas.

Roślina uprawna

Wielosił błękitny jest uprawiany jako roślina ozdobna i roślina lecznicza. Po raz pierwszy został wprowadzony do uprawy w Bułgarii i na terenie byłego ZSRR.