Jest to gatunek rośliny należący do rodziny brzozowatych. Drzewo lub duży krzew naturalnie występujący w całej Europie, Kaukazie i zachodniej Syberii. W Polsce pospolita na pogórzu sięgając po regiel dolny, rozprzestrzeniła się wzdłuż dolin rzek. Obecnie występuje często na całym niżu, rozpowszechniona w dużym stopniu przez leśników, przez których sadzona była w lasach na siedliskach łęgowych (też nieodróżniana od olszy czarnej). Ze względu na mniejsze wymagania wilgotnościowe, stosowana też jako gatunek podszytowy na siedliskach świeżych.

Gatunek bardzo tolerancyjny w stosunku do gleby. Na glebach żyznych i wilgotnych tworzy zwarte zarośla i wyrasta w drzewa, na glebach suchych i ubogich zawsze pozostaje krzewem dającym dużo odrośli korzeniowych. W górach sięga zazwyczaj po regiel dolny, najwyżej po 1281 m n.p.m. Megafanerofit. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla All. Alno-Ulmion, Ass.Alnetum incanae.

Pokrój

Bardzo zmienny w zależności od biotopu, duży wielopniowy krzew lub niewielkie drzewo, wyjątkowo do 20 m.

Pień

O gładkiej, szaropopielatej korze. Młode pędy szaro owłosione, o słabo widocznych przetchlinkach.

Liście

Opadające na zimę, skrętoległe, do 10 cm długości, o brzegach podwójnie wcinano piłkowanych, ostro zakończone, u nasady zaokrąglone. Z wierzchu ciemnozielone, pod spodem szarozielone do niebieskawych. Młode filcowato owłosione, starsze tylko na nerwach. Jesienią nie przebarwiają się tylko trochę jaśnieją i opadają zielone.

Kwiaty

Roślina jednopienna, kwitnie od marca do kwietnia, na długo przed rozwojem liści (ok. 2 tygodnie przed olszą czarną). Kotki męskie znajdują się na szczytach gałązek, kwiatostany żeńskie w kątach liści. Dojrzewając przekształcają się w owalne „szyszeczkowate” owocostany o długości do 1,5 cm, powstałe ze zrośnięcia przysadek i podkwiatków.

Pąki

Przylegające, okryte 3 łuskami, zawsze suche, osadzone na krótkich trzoneczkach (cecha bardzo charakterystyczna dla gatunku).

Owoce

Wąsko oskrzydlony orzeszek dojrzewający we wrześniu.

Zastosowanie

Jest czasami uprawiana jako roślina ozdobna, np. odmiana zwisająca Pendula, czy strzępolistna Laciniata.

Drewno jest lekkie, miękkie, łupliwe, nie zróżnicowane na biel i twardziel. Podczas wysychania paczy się. Zaraz po przecięciu jest żółtawobiałe, ale w zetknięciu z powietrzem wkrótce zmienia kolor na pomarańczowo-czerwony, bardziej czerwone od drewna olszy czarnej. Jest gorszej jakości i bardziej nietrwałe. Przemysłowo bez znaczenia.

Jako roślina pionierska i bardzo odporna na zanieczyszczenie powietrza sprawdziła się jako doskonały gatunek do rekultywacji hałd, wysypisk i innych nieużytków poprzemysłowych. Od dawna używana do umacniania skarp i stromych brzegów strumieni, które chroni przed erozją dzięki dużej ilości odrostów korzeniowych, ale przez to w ogrodnictwie parkowym uważana za chwast.

Olsza szara