Drzewa i krzewy ozdobne stanowią obszerną i bardzo ważną grupę roślin o różnych możliwościach zastosowania. Na ogół biorąc wymagają one niewiele zabiegów uprawowych, a jednocześnie decydują o charakterze ogrodu. Mają one również duże znaczenie dla higieny środowiska; zatrzymują kurz, wpływają na zwiększenie ilości tlenu w powietrzu i są pewną barierą utrudniającą przenikanie hałasów z sąsiednich tras komunikacyjnych.

Grupa ta obejmuje drzewa i krzewy iglaste oraz drzewa i krzewy o liściach nie opadających lub opadających na zimę. W obrębie drzew i krzewów liściastych wyróżnia się jeszcze rośliny wrzosowisk, rośliny pnące i róże. Niektóre drzewa osiągają szczególnie imponujące rozmiary – rzadziej będzie je można stosować w małych ogrodach. Wśród krzewów możliwości wyboru są bardzo duże.

Jakie kryteria brać pod uwagę przy wyborze ozdobnego krzewu lub drzewa?

Wielkość i kształt drzew i krzewów ozdobnych

Niektóre rośliny z tej grupy osiągają zaledwie kilkadziesiąt centymetrów wysokości, ale płożą się i rozkładają się na szerokość kilku metrów, inne mogą być strzeliste i osiągać wysokość 6 metrów. Mogą mieć kształt zaokrąglony lub piramidalny albo mieć gałązki zwieszające się lub pnące. Są wśród nich takie, które rosną szybko i osiągają swoją ostateczną wielkość w trzy do czterech lat, a potem pozostają takie same do końca swego życia; inne rosną nawet do 40 lat.

Gatunki ?czyste” stosuje się w ogrodach coraz rzadziej. Zastępują je odmiany uprawne (cultivar); te ostatnie noszą nazwy poprzedzone skrótem cv. lub pisane w pojedynczym cudzysłowie. Wiele z nich ma inne kształty i rozmiary (przede wszystkim mniejsze). Te otrzymane w wyniku hodowli formy drzew i krzewów czasem noszą też nazwy łacińskie. Na przykład roślina o pokroju wyniosłym, kolumnowym jest określana nazwą Columnaris lub Fastigiata, forma piramidalna – Pyramidalis lub Monumentalis, forma zwisła (drzewa ?płaczące”) nazwą Pendula lub Inversa, forma zaokrąglona – Globosa lub Compacta. Odmiany o gałęziach fantazyjnie powyginanych noszą nazwę Monstrosa lub Tortuosa, formy niskie i karłowe nazywa się Nana, Compacta, Nidiformis, Tabulaeformis, ścielące się – Prostrata. Jeśli barwa liści różni się od barwy ?czystego” gatunku, określa się je również przymiotnikiem łacińskim: formy o liściach czerwonawych przybierają nazwę Rubra, Purpurea lub Atropurpúrea, żółtych – Aurea lub Lutea, srebrzystych lub niebieskawych (drzewa iglaste) – Argentea, Glauca, Violacea, formy o liściach trójbarwnych – Tricolor itp.

Wymagania drzew i krzewów ozdobnych

Niektóre drzewa i krzewy bardzo dobrze adaptują się w nowym środowisku, inne w warunkach, które są dla nich niekorzystne, wyraźnie źle się czują. Wiele wśród nich pochodzi z klimatu zupełnie innego od tego, w którym chce się je uprawiać; chodzi więc o to, aby im zapewnić jak najlepsze warunki glebowe, klimatyczne, a zwłaszcza odpowiednie nasłonecznienie.

Przydatność dekoracyjna drzew i krzewów ozdobnych

Zależy ona od wyglądu rośliny i efektu estetycznego, który chce się osiągnąć. Niektóre drzewa lub krzewy najładniej się prezentują posadzone osobno, inne – w szpalerach, jeszcze inne – na brzegu ogrodu, w grupie, w ogródku skalnym. Są też rośliny szczególnie przydatne do zasłonięcia jakichś nieestetycznych miejsc w ogrodzie. Ponadto niektóre jakby rozświetlają krajobraz, inne nadają mu cieplejszy koloryt, jeszcze inne dają efekt świeżości. Rośliny o kształtach geometrycznych i regularnych stwarzają wrażenie ładu, ale i ?sztywności”; inne, o formach swobodnych, luźnych, nadają krajobrazowi naturalny charakter.

Iglaki zwykle wolą glebę przewiewną i czyste powietrze, lekko wilgotne. Są one bardzo efektowne w ogrodzie i wyraźnie wpływają na charakter krajobrazu, ponieważ pozostają zielone nawet w ciągu zimy. Latem, dzięki chłodnym zwykle barwom igieł, stwarzają efekt świeżości, zimą zaś, kiedy są one praktycznie jedynymi roślinnymi elementami świadczącymi, że życie w naturze nie ?zamarło”, wydaje się, że ocieplają otoczenie. Pokryte śniegiem lub szronem mają wyjątkowy urok. Najsilniejszy efekt wywołują okazy o gałęziach sięgających aż do ziemi. Dolne gałęzie niestety mają tendencję do usychania, zwłaszcza jeśli drzewa sadzone są zbyt gęsto.

Drzewa i krzewy o liściach nie będących igłami, lecz również trwałych (nie opadających na zimę), są także bardzo pożądane w ogrodzie. Czasem noszą nazwę roślin liściastych zimozielonych albo wiecznie zielonych. Wybór miejsca dla nich jest szczególnie ważny, ponieważ zwykle są to rośliny pochodzące z krajów stosunkowo ciepłych i wilgotnych, bądź z rejonów alpejskich lub arktycznych. Lepiej się czują w lekkim cieniu i wymagają gleby średnio lub wyraźnie wilgotnej w ciągu całego roku, w tym również i zimą, kiedy ich liście nadal transpirują. Nie należy umieszczać ich od strony wiejących wiatrów, gdzie gleba szybciej wysycha i jest chłodniej. Rośliny tej grupy zwykle przycina się nieznacznie i tylko w razie konieczności.

Krzewy zimozielone stosuje się bądź grupami, bądź jako ?samotniki”. Nie powinno się łączyć z nimi gatunków o liściach opadających na zimę; lepiej harmonizują z drzewami i krzewami iglastymi. Bardzo dobrze nadają się one do otoczenia budynku, nawet od strony północnej. Niektóre spośród nich przydatne są również na żywopłoty.

Drzewa i krzewy o liściach opadających na zimę stanowią grupę najczęściej stosowaną w ogrodzie. Wybierając pomiędzy licznymi rodzajami, gatunkami lub odmianami pierwszeństwo należy dać tym, które najładniej kwitną. Liczne krzewy o liściach opadających na zimę mogą stać się ekspansywnymi, jeśli się ich nie dopilnuje. Wymagają one od czasu do czasu cięcia, a zwłaszcza prześwietlenia, jeśli się zbyt zagęszczą. Ponieważ wymaga się od nich silnego rozwoju i obfitego kwitnienia, trzeba je sadzić w glebę żyzną, dobrze spulchnioną, odchwaszczoną, a od czasu do czasu trzeba pomyśleć o podlaniu ich i nawiezieniu.

Cięcie krzewów ozdobnych o liściach opadających na zimę jest prawie takie samo jak krzewów owocowych. Tuż nad ziemią wycina się najstarsze pędy, jak również odrosty korzeniowe. Krzewy powinny być tak prowadzone, aby zawsze miały młode silne pędy i budowę dostatecznie luźną, umożliwiającą dostęp powietrza do gałązek. Pewne gatunki muszą być cięte każdego roku – inne prawie nigdy, jedne są cięte pod koniec zimy, inne – dopiero po kwitnieniu. U wszystkich natomiast zaleca się usuwać przekwitłe kwiaty lub kwiatostany. Stosując cięcie powinno się uwzględniać również kształt (formę) krzewu.

Rośliny pochodzące z terenów o tzw. glebach wrzosowych mają specyficzne potrzeby, które trzeba uwzględniać przy ich stosowaniu w ogrodzie. Chodzi zwłaszcza o rośliny o liściach trwałych, ale odnosi się to również do niektórych gatunków o liściach opadających na zimę całkowicie lub częściowo. Warunkiem udania się tych wszystkich gatunków jest środowisko leśne: kwaśna i przewiewna leśna gleba (średnio wilgotna), dobrze przewietrzona, stanowisko półcieniste. Dlatego rośliny gleb wrzosowych trzeba traktować w ogrodzie jako oddzielną grupę. Mogą im towarzyszyć również rośliny iglaste, paprocie, mały zbiorniczek wodny itp. Rośliny gleb wrzosowych wyprodukowane w szkółkach na ogół są odporniejsze niż pochodzące ze środowisk naturalnych i znoszą nawet zanieczyszczoną atmosferę miast przemysłowych. Przeważnie wymagają one gleb silnie wzbogaconych w próchnicę i dość częstego podlewania wodą nie zawierającą wapnia. Stosowane nawozy powinny raczej działać zakwaszająco na glebę (siarczany, superfosfaty).

Rośliny pnące odgrywają ważną rolę w kompozycji ogrodu, ponieważ służą nie tylko do ozdoby, ale i do konkretnych praktycznych celów. Pozwalają one np. zasłonić mur odrapany z tynku, nieestetyczne miejsca, nieefektowne ogrodzenia. Zatrzymują one kurz ulic i odgradzają pewne części ogrodu. Mają duże znaczenie w urozmaiceniu ozdobnego ogrodu: mogą zastąpić żywopłoty, okrywają masą zieleni altany i pergole, ściany z cegieł lub betonu, trejaże (ścianki z krat), słupki i martwe drzewa. Można je rozpinać i formować w sposób artystyczny, tak aby zakrywały tylko część obiektu, obejmowały go w ramy lub podkreślały interesujące szczegóły architektoniczne.

Zależnie od sposobu ?wspinania się” po podporach rozróżniamy rośliny owijające się na nich pędami i rośliny z organami czepnymi. Wśród tych ostatnich najczęściej występują pnącza z wąsami, czasem zaopatrzonymi w tzw. przylgi; te ostatnie pną się bez pomocy nawet po murach, bez dodatkowych podpór, podobnie zresztą jak pnącza o czepnych korzeniach powietrznych (np. bluszcz). Są też rośliny pnące bez specjalnych organów czepnych, lecz tylko o bardzo długich pędach; te muszą być przymocowane. Roślinom, które łatwo pną się same, wystarczą podpory pionowe z drutu, listewek lub cienkie kraty. Dla innych pnączy podpory powinny być poziome. Niektóre rośliny pnące stwarzają trudności rosnąc zbyt wysoko i ekspansywnie. Ich wymagania klimatyczne, glebowe i pielęgnacyjne są bardzo różne, podobnie zresztą, jak możliwości zastosowania. Ważne jest więc, aby przy wyborze mieć na uwadze cel uprawy oraz warunki, jakie możemy im zapewnić. Zresztą zasada ta stosuje się do wszystkich ozdobnych roślin drzewiastych.